Yüzey Temizleyicilerin Zararları | Evimizdeki Tehlike

Çamaşır-bulaşık deterjanları, halı yıkama şampuanı vs. gibi sentetik temizlik maddelerinde kullanılır. Etkisi ve çözünürlüğü sıcaklıkla artar. Bu yüzden hafif kirleri çıkarıcı özelliği için kullanılır.
Geniş kullanım alanına sahiptirler. Aynı zamanda düşük üretim maliyetine sahip olmaları nedeniyle üretilen yüzey aktif maddelerin %49’unu oluştururlar.

Anyonik yüzey aktif maddelere örnek verilecek olursa; sabunlar, alkil benzen sülfonatlar, ikincil alkin benzen sülfonatlar, alfa sulfo yağ asidi metil esterleri, yağ alkolü sülfatları veya alkil sülfatlar, alkil eter sülfatlar, yağ esterleri bu gruptandır.

Kullanım yerleri; şampuanlar, banyo jelleri, diş macunu, sabun, deterjanlardır.

Zararları

• Üretim sürecinde, benzen gibi kanserojen ve üreme toksinleri çevreye salınır.

Anyonik yüzey aktif madde içeren deterjanların ekolojik dengeye olumsuz etkileri;

• Biyolojik olarak yavaş yavaş bozunurlar ve çevrede tehlike yaratırlar.

Anyonik ve katyoniklere oranla daha pahalı olan noniyonik yüzey aktifler, güçlü kir çıkarma özelliğine sahiptir. Noniyoniklerin su sertliğinden ve düşük sıcaklıktan etkilenmemesi, yağ bazlı kirleri en iyi şekilde çıkarması ve sentetikler için uygun olması diğer önemli özellikleridir. Hem anyonik, hem katyonik ile birlikte bulunabilir.

Sert sudan anyonik sürfaktanlar kadar olumsuz etkilenmez; onlar kadar da köpürmez. Çok iyi bir yağ temizleyicidir. En çok çamaşır deterjanlarında, ev temizlik ürünlerinde ve elde bulaşık yıkama deterjanlarında kullanılır. Çamaşır deterjanlarında, birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden ötürü sıklıkla anyonik sürfaktanlarla birlikte bulunur.

En sık kullanılan noniyonik sürfaktanlar; yağ alkollerinin eterleridir, polioksietilen veya glikosit tabanlıdırlar.

Kir çıkarma kapasitesi zayıf olan katyonikler, aynı zamanda daha pahalıdır. Birbirini nötralize edeceğinden anyoniklerle birlikte kullanılmaz. Daha çok yıkama sonrası işlemlerine uygun olan katyonikler genellikle çamaşır yumuşatıcı işlevi ve saç bakım ürünlerinde yumuşatma işlevi için ve çamaşır sularında dezenfektan gibi amaçlar için kullanılırlar.
Antiseptik özelliğinden dolayı katyonikle temizlenen sert zeminler daha geç toz tutar.

Amfoterik maddelerin yapısı oldukça karışıktır ve en az kullanılan yüzey aktif maddedir. Temizleme gücü yüksek ve cilde zararsızdır, bu sebeple daha çok kozmetik sanayisinde el sabunu, şampuan gibi ürünlerde tercih edilir.

Zararları

• Amonyak maruziyeti cildi, gözleri ve akciğerleri tahriş edebilir.
• Amonyak klorlu ağartıcı ile karıştırıldığında kloramin denen zehirli gazlar üretir.
• Klor gazına maruz kalmak;
  öksürük,
  nefes darlığı,
  göğüs ağrısı,
  bulantı,
  boğazda tahriş,
  burun ve göz ya da akciğerlerde pnömoni ve sıvıya neden olabilir.

• Amonyak içeren bir temizleme ürününü yutmak;
  ağız, boğaz ve mideyi yakabilir  
  şiddetli karın ağrısına neden olabilir.

Koruyucu ve yüzey aktif madde olan benzalkonyum klorür antimikrobiyal özelliği nedeniyle birçok ev dezenfektanı ve temizlik malzemesinde kullanılır.
Benzalkonyum klorid gibi antimikrobiyal içeren ürünlerin düzenli kullanımı evlerde ve gıda işleme tesislerinde dirençli bakterilerin gelişmesine neden olabilir.

Zararları

• Ciddi cilt, göz ve solunum tahrişi ve alerjileri ile ilişkilidir.
• Özellikle astım ya da egzama gibi cilt rahatsızlıkları olan kişiler için tehlikeli olan bir maddedir.

Yüzey temizleyicilerin zararları denilince ilk akla gelen fenol ve nitrobenzen “benzen” türevleridir.

Benzen, kendine özgü keskin kokusu olan, renksiz, uçucu ve yanıcı bir bileşiktir.
Benzen uçucu bir sıvıdır ve solunması tehlikelidir.

Endüstride plastik yapımında, deterjan yapımında, boya yapımında, kimyasal temizleyici yapımında, haşere öldürücü ilaç yapımında ve bir çok alanda kullanılır.
Benzen, iyi bir çözücü olduğundan kimya çalışmalarında da sıklıkla kullanır.

Zararları

• İnsan sağlığı açısından çok tehlikelidir.
• Uzun süre solunması durumunda lösemi yani kan kanserine neden olduğu tespit edilmiştir.

Bir çeşit parfüm maddesi, koku maskeleyicidir.

Zararları

• Alerji ve kontakt dermatitle ilişkilendirilmiştir.
• Bağışıklık ve endokrin sistemine zarar verebilir.
• Doğada kalıcı olduğuna dair bulgu yoktur ancak ekosistem için zehirli olduğu düşünülmektedir.

Enzimler kimyasal tepkimeleri katalize eden, hızlandıran proteinlerdir.Farklı leke türleri farklı enzimler gerektirir örneğin proteinler için proteaz, yağlar için lipaz, karbonhidratlar için amilaz.

Bu enzim türleri, sindirime yardımcı olmak için tükürüğün içinde de bulunur.
Çamaşır deterjanlarında, çamaşır yumuşatıcılarda, leke çıkarıcılarda ve bulaşık makinesi deterjanlarında rastlanabilir.

Yalnızca sürfaktan tabanlı deterjanların aksine, daha düşük dereceli suda da etkili olduklarından enerji tasarrufu sağlarlar.

Çamaşır deterjanlarının yaklaşık %2’si enzimdir.Enzim eklenmiş deterjanlara “biyolojik deterjan” denir.Kumaşların üzerindeki inatçı protein, yağ ve karbonhidrat lekelerini parçalarlar.

Enzimlerin çoğu, fiziksel olarak aşındırıcı zerreciklerden oluşur.
Eğer bulaşıkların üzerinde “tutunacak” gıda artığı bulamazlarsa, bulaşık makinesi suyuyla birlikte bardak ve çanakların üzerine büyük bir hızla püskürtülerek cam yüzeyleri aşındırırlar.

Bulaşıkları makineye yerleştirmeden önce iyice fırçalayanlardansanız, zaman içinde bardaklarınız kumlanmış cam gibi “buğulu” bir görünüme bürünebilir.
Bu durum temizleyerek giderilemez.

Enzimler, biyolojik kökenli oldukları ve görevlerini yaparken kısmen “tükendikleri” (parçalandıkları) için biyoçözünürlükleri fosfatlara ve sürfaktanlara oranla çok yüksektir.

Zararları

• Bazı hassas bünyelerde alerjik tepkilere yol açabilirler.

Kimya endüstrisinde oldukça yaygın kullanılan ve üretilen bir madde olan Formaldehit zehirli bir kimyasaldır, kötü kokulu ve renksizdir. Formaldehit sulu çözelti halinde kullanılmaktadır.

Pek çok su bazlı kişisel bakım ürününde bakteri üremesini önlemek için kullanılır. Örneğin;

* Tırnak cilalarında, tırnak ve kirpik yapıştırıcılarda
* Şampuan ve duş jellerinde,
* Saç jölelerinde, saç boyalarında ve saç düzleştirici ürünlerde
* Göz farı, maskara, fondöten, allık gibi makyaj malzemelerinde bulunur.

Formaldehit salan koruyucular, ürün etiketlerinde “formaldehit” olarak listelenmez.

İçindekiler listesinde şu eklere dikkat edilmelidir;

* Quaternium-15
* DMDM hydantoin
* Diazolidinyl urea
* Imidazolidinyl urea
* Sodium hydroxy methylglycinate
* 2-bromo-2-nitropropane-1
* 3-diol

Ürünler yaşam süreleri boyunca yavaş yavaş formeldehit salmaya devam eder ve birikim sonucu formaldehit hassasiyetine yol açabilirler. Vücuda deri ve solunum yoluyla girer. Ciltte alerjik tepkilerle ve kanserle (özellikle lösemi) ilişkilendirilmiştir.

Zararları:

• Ciltte alerjik tepkilerle ve kanserle (özellikle lösemi) ilişkilendirilmiştir.
• Kanserojeniktir.
• Solunum sistemi, sinir sistemi ve sindirim sistemi gibi birçok sistem üzerinde zararlı etkiler gösterdiği ortaya konmuştur.
• Üreme sistemi üzerinde de olumsuz etkiler gösteren formaldehitin, germinal hücrelere zarar vererek fertilite problemlerine yol açtığı, testis morfolojik yapısını bozduğu, sperm sayısı ve serum testosteron düzeylerinde azalmaya neden olduğu ifade edilmiştir.
• Akut etkilenmelerde burun ve boğazda yanma hissi, nefes darlığı, öksürük, hırıltılı solunum gibi klinik semptomlara neden olmaktadır.

Avrupa ve Kanada’da kişisel bakım ürünlerinde kullanımı sınırlandırılmış. Japonya ve İsveç’te ise yasaklanmıştır !

Koku maskeleyici. İnsanlarda bağışıklık sistemini tahrip ettiği düşünülmektedir.

Zararları

• Biyobirikimli olmadığı ve doğadaki kalıcılığının düşük olduğu tahmin edilmektedir.

Fare ve sıçanlarla yapılan deneylerde;

• Hayvanın koku duyusunda bozulmalara yol açmış,
• Böbreklere zarar vermiş ve
• Karaciğer ağırlığında değişikliklere neden olmuştur.

Tavşanlarla yapılan deneylerde;

• Cilt için yüksek derecede tahriş edici olduğu saptanmıştır.

Bir çeşit sentetik koku (parfüm) maddesidir.
Papatya yağında bulunduğu gibi, sentetik olarak da üretilmektedir.

Zararları

• Alerjik reaksiyonlarla ilişkilendirilmiştir.

Turunçgillerin kabuğu içinde doğal olarak oluşan bir koku bileşeni ve çözücüdür.

Zararları

• Güneş ışığı ve havayla temas ettikçe ayrışarak cildi ve solunum yollarını tahriş eder.
• Hayvanlar ve doğa için hafif derecede zehirlidir.

Zambak kokusunu andıran bir koku giderici ve koku maskeleyicidir.

Zararları

• İnsanlarda bağışıklık sistemini tahrip ettiği düşünülmektedir.
• Cilt ve solunum tahriş edici ve hassaslaştırıcı olabilir.
• Mütasyona yol açabilir.
• Doğada kalıcı olmadığı ve ekosistem için zehirli olmadığı düşünülmektedir.

Sıçanlarla yapılan deneylerde;

• Merkezi sinir sistemini etkileyerek, kas hareketlerini yavaşlatmış veya yok etmiştir.
• Daha yüksek dozda kullanıldığında ise sıçanların ölmelerine sebep olmuştur.

Tavşanlarla yapılan deneylerde ise;

• gözü tahriş ettiği tespit edilmiştir.

Zararları

• Vücudumuza solunum ya da deri yoluyla girerek başta akciğerlerimiz olmak üzere deri, burun, göz ve beynimizi etkilerler.
• Kokuların çoğu solunum sistemi için tahriş edici özelliği olan uçucu organik bileşiklerdir ve astımlı hastalarda öksürük, hırıltılı solunum ve nefes darlığına neden olduğu eskiden beri bilinmektedir.
• Bazı kokular burun tıkanıklığı, sinüzit, öksürük, boğaz ağrısı ve göğüste sıkışma hissi de yaratabilirler.
• Araştırmalar kokuların, kalp, dolaşım ve beynin elektrik aktivitesi üzerine de etkileri olduğunu ortaya koymuştur.Bunlar baş ağrısı, konsantrasyon bozukluğu, yorgunluk, uyuşukluk gibi şikayetlerdir.
• Kokuların en çok etkilediği organ derimizdir. Kaşıntı, kabartı, egzama bunların başlıcalarıdır.
• Araştırmalar deriden emilen kokuların daha sonra parçalanarak ve başka bileşiklere dönüşerek de etkili olabileceklerini göstermektedir.

Antiseptik bir ajan olarak ve kimyasal sentezde bir ara madde olarak kullanılan fenol yüzey temizleyicilerin zararları denildiğinde ilk akla gelen kimyasallardandır.

Zararları

• Fenol deriye temas ederse, hızla emilir, şişme, soyulma, yanmaya neden olup kurdeşen ya da sivilceler oluşturabilir.
• Dahili olarak çok az miktarda bile alınması dolaşım sisteminin çökmesine, çırpınma, soğuk ter, koma ve ölüme neden olur.
• Tipik olarak ölüm ve ciddi toksisite, fenolün merkezi sinir sistemi, kalp, kan damarları, akciğerler ve böbrekler üzerindeki etkilerinden kaynaklanır.
• ABD çamaşır deterjanlarında yaygın bir yüzey aktif madde, nonil fenol etoksilattır (bu kimyasal, Avrupa’da yasaklanmıştır ve dahada toksik bileşikler halinde yavaşça biyolojik olarak bozunmaya uğramıştır).
• Çalışmalar, bu sürfaktanın meme kanseri hücrelerinin ve dişi balıkların büyümesini uyardığını bulmuştur.

Sarı, yağ kıvamında, keskin acıbadem kokulu bir benzen türevi olan nitrobenzen yüzey temizleyicilerin zararları denildiğinde akla gelen kimyasallardandır.

Zararları

• Tenefüs edildiğinde başağrısı, dudak veya tırnaklarda mavileşme, derinin mavileşmesi, baş dönmesi, mide bulantısı, halsizlik, şaşkınlık ve kas kasılması yapabilir.
• Nitrobenzene maruz kalan kişilerde çok çeşitli zararlı etkiler olabilir.
• Az miktarda nitrobenzenin cilt veya gözler ile doğrudan teması hafif tahrişe neden olabilir.
• Yüksek konsantrasyonda nitrobenzene tekrarlanan maruz kalmalar, methemoglobinemi adlı bir kan rahatsızlığına neden olabilir.

Sabun, hayvansal ya da bitkisel özellikte katı sıvı yağların ya da onların yağ asitlerinin, kimyasal olarak güçlü bir alkali ile (kostik soda) belli oranda karıştırılarak saponifikasyon denen kimyasal tepkimesinin yan ürünlerinden biridir.

Yani sabun hayvansal ya da bitkisel yağlardan üretilen bir çeşit sürfaktandır.

Yağ asitleri sodyum hidroksitle birleşince kalıp sabun, potasyum hidroksitle birleşince sıvı sabun veya jel sabun ortaya çıkar.