Deterjanların Zararları | Evimizdeki Tehlike

Çamaşır-bulaşık deterjanları, halı yıkama şampuanı vs. gibi sentetik temizlik maddelerinde kullanılır. Etkisi ve çözünürlüğü sıcaklıkla artar. Bu yüzden hafif kirleri çıkarıcı özelliği için kullanılır.
Geniş kullanım alanına sahiptirler. Aynı zamanda düşük üretim maliyetine sahip olmaları nedeniyle üretilen yüzey aktif maddelerin %49’unu oluştururlar.

Anyonik yüzey aktif maddelere örnek verilecek olursa; sabunlar, alkil benzen sülfonatlar, ikincil alkin benzen sülfonatlar, alfa sulfo yağ asidi metil esterleri, yağ alkolü sülfatları veya alkil sülfatlar, alkil eter sülfatlar, yağ esterleri bu gruptandır.

Kullanım yerleri; şampuanlar, banyo jelleri, diş macunu, sabun, deterjanlardır.

Zararları

• Üretim sürecinde, benzen gibi kanserojen ve üreme toksinleri çevreye salınır.

Anyonik yüzey aktif madde içeren deterjanların ekolojik dengeye olumsuz etkileri;

• Biyolojik olarak yavaş yavaş bozunurlar ve çevrede tehlike yaratırlar.

Anyonik ve katyoniklere oranla daha pahalı olan noniyonik yüzey aktifler, güçlü kir çıkarma özelliğine sahiptir. Noniyoniklerin su sertliğinden ve düşük sıcaklıktan etkilenmemesi, yağ bazlı kirleri en iyi şekilde çıkarması ve sentetikler için uygun olması diğer önemli özellikleridir. Hem anyonik, hem katyonik ile birlikte bulunabilir.

Sert sudan anyonik sürfaktanlar kadar olumsuz etkilenmez; onlar kadar da köpürmez. Çok iyi bir yağ temizleyicidir. En çok çamaşır deterjanlarında, ev temizlik ürünlerinde ve elde bulaşık yıkama deterjanlarında kullanılır. Çamaşır deterjanlarında, birbirlerini tamamlayıcı özelliklerinden ötürü sıklıkla anyonik sürfaktanlarla birlikte bulunur.
En sık kullanılan noniyonik sürfaktanlar; yağ alkollerinin eterleridir, polioksietilen veya glikosit tabanlıdırlar.

Kir çıkarma kapasitesi zayıf olan katyonikler, aynı zamanda daha pahalıdır. Birbirini nötralize edeceğinden anyoniklerle birlikte kullanılmaz. Daha çok yıkama sonrası işlemlerine uygun olan katyonikler genellikle çamaşır yumuşatıcı işlevi ve saç bakım ürünlerinde yumuşatma işlevi için ve çamaşır sularında dezenfektan gibi amaçlar için kullanılırlar.
Antiseptik özelliğinden dolayı katyonikle temizlenen sert zeminler daha geç toz tutar.

Amfoterik maddelerin yapısı oldukça karışıktır ve en az kullanılan yüzey aktif maddedir.
Temizleme gücü yüksek ve cilde zararsızdır, bu sebeple daha çok kozmetik sanayisinde el sabunu, şampuan gibi ürünlerde tercih edilir.

Temizlik hammaddelerine etilen oksit eklenmesi sonucunda (etoksilasyon) ortaya çıkan bir yan ürün olduğu için etikette yazılmaz.

Etoksilasyon denen bu işlem nedir?

Kuvvetli temizlik maddelerini hassas temizliğe uygun hale getirmek için yapılan ucuz bir işlemdir.
Bu yöntem ile az köpük üreten, tahriş edici temizlik maddelerinden, daha fazla köpüren, yumuşak deterjanlar üretilir.

Kansere yol açan maddelerin başında yer alan 1.4 Dioxane Uluslararası Malzeme Güvenliği Data Sayfasında(MSDS) ikaz bildirimi şöyledir.

Zararları

• Solunumla, deri emilimi ile ve yutma ile zararlı etkiler oluşabilir.
• Fazlaca görülen etkileri: göz ve mukozada kaşıntı, deride tahriş, santral sinir sisteminde depresyon, zehirlenme.
• Akut maruz kalma halinde; tahrişlere, baş ağrısına, baş dönmesine ve uyuşukluğa neden olur.
• Kronik nefes almaya maruz kalma halinde; karaciğer ve böbreklerde tahribat yapabilir ve kan bozukluklarına neden olabilir.
• Bu kimyasallara maruz kalma sayısı arttıkça kan, karaciğer, böbrek ve deri tahribatlarının tedavi şartları da ağırlaşabilir.

1.4 Dioxane etikette yazılmadığı için içindekiler listesinde şu eklere dikkat edilmeli:

• Sonu “myreth/miret”, “oleth/olet” “laureth/lauret” veya genel olarak “eth/et” ile biten kelimeler
• PEG
• “polyethylene/polietilen”, “polyethylene glycol/polietilen glikol” veya “polyoxyethylene/poli oksi etilen”
• “oxynol/oksinol”

Koruyucu ve yüzey aktif madde olan benzalkonyum klorür antimikrobiyal özelliği nedeniyle birçok ev dezenfektanı ve temizlik malzemesinde kullanılır.
Benzalkonyum klorid gibi antimikrobiyal içeren ürünlerin düzenli kullanımı evlerde ve gıda işleme tesislerinde dirençli bakterilerin gelişmesine neden olabilir.

Zararları

• Ciddi cilt, göz ve solunum tahrişi ve alerjileri ile ilişkilidir.
• Özellikle astım ya da egzama gibi cilt rahatsızlıkları olan kişiler için tehlikeli olan bir maddedir.

Koruyucu, çözücü, akışkanlık artırıcı ve koku maskeleyicidir.

Cilde uygulandığında uyuşturucu etkisi olduğu için, bölgesel ağrı kesici olarak kullanılır. Ağız sağlığı ürünlerinde bulunabilir.

Zararları

• Sinir sistemi üzerinde zehirleyici etkisi vardır.
• Alerjik tepkiye yol açabilir.
• Ekosistem için zehirli olduğu düşünülmektedir.

Laboratuvar hayvanları üzerinde yapılan deneylerde;

• Ciltte tahrişe yol açmış,
• DNA yapısına hasar vererek mütasyon oluşumunu tetiklemiş ve
• Merkezi sinir sistemini etkileyerek davranış değişikliklerine yol açmıştır.

Bir çeşit parfüm maddesi, koku maskeleyicidir.

Zararları

• Alerji ve kontakt dermatitle ilişkilendirilmiştir.
• Bağışıklık ve endokrin sistemine zarar verebilir.
• Doğada kalıcı olduğuna dair bulgu yoktur ancak ekosistem için zehirli olduğu düşünülmektedir.

Zararları

• Alerji ve kontakt dermatitle ilişkilendirilmiştir.
• Organ sistemi toksisitesi (üreme dışı) bulunmaktadır .
• Endokrin sistemine zarar verebilir.

Kimya endüstrisinde oldukça yaygın kullanılan ve üretilen bir madde olan Formaldehit zehirli bir kimyasaldır, kötü kokulu ve renksizdir. Formaldehit sulu çözelti halinde kullanılmaktadır.

Pek çok su bazlı kişisel bakım ürününde bakteri üremesini önlemek için kullanılır. Örneğin;

* Tırnak cilalarında, tırnak ve kirpik yapıştırıcılarda
* Şampuan ve duş jellerinde,
* Saç jölelerinde, saç boyalarında ve saç düzleştirici ürünlerde
* Göz farı, maskara, fondöten, allık gibi makyaj malzemelerinde bulunur.

Formaldehit salan koruyucular, ürün etiketlerinde “formaldehit” olarak listelenmez.

İçindekiler listesinde şu eklere dikkat edilmelidir;

* Quaternium-15
* DMDM hydantoin
* Diazolidinyl urea
* Imidazolidinyl urea
* Sodium hydroxy methylglycinate
* 2-bromo-2-nitropropane-1
* 3-diol

Ürünler yaşam süreleri boyunca yavaş yavaş formeldehit salmaya devam eder ve birikim sonucu formaldehit hassasiyetine yol açabilirler. Vücuda deri ve solunum yoluyla girer. Ciltte alerjik tepkilerle ve kanserle (özellikle lösemi) ilişkilendirilmiştir.

Zararları:

• Ciltte alerjik tepkilerle ve kanserle (özellikle lösemi) ilişkilendirilmiştir.
• Kanserojeniktir.
• Solunum sistemi, sinir sistemi ve sindirim sistemi gibi birçok sistem üzerinde zararlı etkiler gösterdiği ortaya konmuştur.
• Üreme sistemi üzerinde de olumsuz etkiler gösteren formaldehitin, germinal hücrelere zarar vererek fertilite problemlerine yol açtığı, testis morfolojik yapısını bozduğu, sperm sayısı ve serum testosteron düzeylerinde azalmaya neden olduğu ifade edilmiştir.
• Akut etkilenmelerde burun ve boğazda yanma hissi, nefes darlığı, öksürük, hırıltılı solunum gibi klinik semptomlara neden olmaktadır.

Avrupa ve Kanada’da kişisel bakım ürünlerinde kullanımı sınırlandırılmış. Japonya ve İsveç’te ise yasaklanmıştır !

Koku maskeleyici. İnsanlarda bağışıklık sistemini tahrip ettiği düşünülmektedir.

Zararları

• Biyobirikimli olmadığı ve doğadaki kalıcılığının düşük olduğu tahmin edilmektedir.

Fare ve sıçanlarla yapılan deneylerde;

• Hayvanın koku duyusunda bozulmalara yol açmış,
• Böbreklere zarar vermiş ve
• Karaciğer ağırlığında değişikliklere neden olmuştur.

Tavşanlarla yapılan deneylerde;

• Cilt için yüksek derecede tahriş edici olduğu saptanmıştır.

Bir çeşit sentetik koku (parfüm) maddesidir.
Papatya yağında bulunduğu gibi, sentetik olarak da üretilmektedir.

Zararları

• Alerjik reaksiyonlarla ilişkilendirilmiştir.

Turunçgillerin kabuğu içinde doğal olarak oluşan bir koku bileşeni ve çözücüdür.

Zararları

• Güneş ışığı ve havayla temas ettikçe ayrışarak cildi ve solunum yollarını tahriş eder.
• Hayvanlar ve doğa için hafif derecede zehirlidir.

Zambak kokusunu andıran bir koku giderici ve koku maskeleyicidir.

Zararları

• İnsanlarda bağışıklık sistemini tahrip ettiği düşünülmektedir.
• Cilt ve solunum tahriş edici ve hassaslaştırıcı olabilir.
• Mütasyona yol açabilir.
• Doğada kalıcı olmadığı ve ekosistem için zehirli olmadığı düşünülmektedir.

Sıçanlarla yapılan deneylerde;

• Merkezi sinir sistemini etkileyerek, kas hareketlerini yavaşlatmış veya yok etmiştir.
• Daha yüksek dozda kullanıldığında ise sıçanların ölmelerine sebep olmuştur.

Tavşanlarla yapılan deneylerde ise;

• gözü tahriş ettiği tespit edilmiştir.

Paraben benzeri zararlı etkileri olan bu sentetik koruyucular (methyl, propyl, butyl ve ethyl) mikrobiyel oluşumu önlemek ve ürünün raf ömrünü uzatmak için kullanılırlar, toksik oldukları bilinmesine rağmen oldukça yaygın kozmetik ürünlerde kullanılmaktadır.

Zararları:

• Bu sentetik koruyucuların alerjiye neden olarak cildi tahriş etmekten hormonal etkiye kadar çeşitli zararları vardır.
• Yutulmuşsa veya solunmuşsa zararlıdır.
• Solunum organlarında tahrişe neden olur.
• Ciltte tahrişe sebep olur. Kızarma, kaşıntı ve acıma hissi gibi belirtiler olabilir.Ciltte alerjik reaksiyonlara neden olabilir.
• Gözde tahriş, kızarma ve ağrıya neden olur.
• Muhtelif tehlikeli sinir sistemini tahrip etkisine sahiptir.
• Bu kimyasalların kanserojenik etkileri bilinmektedir.

Methylisothiazolinone EWG puanı: 7‘dir

Methylchloroisothiazolinone EWG puanı: 6
Benzisothiazolinone EWG puanı: 6-7

Sarı, yağ kıvamında, keskin acıbadem kokulu bir benzen türevidir.

Zararları

• Tenefüs edildiğinde başağrısı, dudak veya tırnaklarda mavileşme, derinin mavileşmesi, baş dönmesi, mide bulantısı, halsizlik, şaşkınlık ve kas kasılması yapabilir.
• Nitrobenzene maruz kalan kişilerde çok çeşitli zararlı etkiler olabilir.
• Az miktarda nitrobenzenin cilt veya gözler ile doğrudan teması hafif tahrişe neden olabilir.
• Yüksek konsantrasyonda nitrobenzene tekrarlanan maruz kalmalar, methemoglobinemi adlı bir kan rahatsızlığına neden olabilir.

Bu sentetik kimyasallar eskiden çamaşırda kullanılan çivitin modern biçimidir. UV ışınları emip, mavi ışık yansıtarak, kumaşların daha az sarı görünmesini sağlar.

Optik parlatıcıya maruz kalan beyaz yüzeyler, üzerlerine gelenden daha fazla görünür ışık yansıtır; bu da çamaşır deterjanlarının “beyazlatma” etkisi olarak bilinir.

Yıkama sırasında yok olan ağartıcıların yerine geçer. Kâğıt beyazlatmada ve kozmetik sektöründe (gri ve sarı saçların daha canlı görünmesini sağlamak ve göz altı morluklarını maskelemek gibi amaçlarla) kullanılır.

Zararları

• Ciltle temasları alerjik tepkilere yol açabilir.

Optik parlatıcıya içeren deterjanların ekolojik dengeye olumsuz etkileri;

• Biyoçözünür değillerdir.
• Balıklar ve hayvanlar için zehirlidir.
• Bakterilerde mutasyonlara neden olabilir.

Antiseptik bir ajan olarak ve kimyasal sentezde bir ara madde olarak kullanılır.

Zararları

• Fenol deriye temas ederse, hızla emilir, şişme, soyulma, yanmaya neden olup kurdeşen ya da sivilceler oluşturabilir.
• Dahili olarak çok az miktarda bile alınması dolaşım sisteminin çökmesine, çırpınma, soğuk ter, koma ve ölüme neden olur.
• Tipik olarak ölüm ve ciddi toksisite, fenolün merkezi sinir sistemi, kalp, kan damarları, akciğerler ve böbrekler üzerindeki etkilerinden kaynaklanır.
• ABD çamaşır deterjanlarında yaygın bir yüzey aktif madde, nonil fenol etoksilattır (bu kimyasal, Avrupa’da yasaklanmıştır ve dahada toksik bileşikler halinde yavaşça biyolojik olarak bozunmaya uğramıştır).
• Çalışmalar, bu sürfaktanın meme kanseri hücrelerinin ve dişi balıkların büyümesini uyardığını bulmuştur.EWG puanı: 7

Kireçli suyu yumuşatmak ve deterjanların temizleme gücünü artırmak için deterjanlarda kullanılan fosfatlar çoğu çamaşır deterjanının ve evsel temizlik ürünlerinin temel maddesidir.

Suyu yumuşatarak sürfaktanların daha kolay köpürmesini sağlayarak, kirleri parçalar ve temizlenecek yüzeylerden çıkmalarını kolaylaştırırlar.

Zararları

• Fosfat içeren deterjanlarla temizlenen eşyaların üzerinde kalan kalıntılar mide bulantısı, ishal sorunlarına yol açabilir.
• Fosfat içeren temizlik malzemeleri, alerji ve kızarıklıklar gibi deri tahrişine neden olabilir.

Ancak fosfatlarla ilgili en önemli kaygı, çevre için oluşturdukları tehlikedir.
Fosfonat içeren deterjanların ekolojik dengeye olumsuz etkileri;

• Fosfatları atık sulardan temizlemek zor bir iş olduğu için, atık sulardaki fosfatın çoğu akarsu, göl ve denizlere karışır.
• Fosfatlar, yosunlar için gübre yerine geçerek, göllerde ve akıntısı olmayan deniz sularında bitkisel hayatı sağlıksız bir şekilde körükleyerek alg ve yosunların büyük boyutlarda artmasına sebep olarak aşırı çoğalmalarına yol açar.
• Bu yosunları parçalayan bakterilerse sudaki oksijeni tüketir.
• Bu da ekosistemin dengesini bozarak bazı türlerin yok olmasına yol açar yani o bölgede yaşayan balıklar boğulur ve ölür.

Metal iyonlarına tutunan kenetleyici (şelatlaştırıcı) ajanlardır.
Çamaşır deterjanlarında, peroksiti etkisiz hale getiren metallere yapışarak, peroksit bazlı ağartıcıları stabilize ederler.

Zararları

• Sualtı organizmaları için fazla zehirli değildir, ancak biyolojik hücrelerdeki fosfat alımının üç kaynağından biridir.
• Doğada bakteriler tarafından çözünür, fakat bakterilerin evrimleşip fosfonatı besin olarak metabolize etmeye başlamasıyla biyo çözünürlüğü azalmıştır.
• NTMP, EDTMP (Etilenediamin tetra) ve DTPMP (dietilenetriamin penta) gibi bileşiklerde görülebilir.

Ağır moleküllü polimerlerdir.
Çamaşır ve bulaşık deterjanlarında, kısmen poli fosfatların yerine, deterjan geliştirici olarak kullanılırlar. Ayrıca lekeleri dağıtarak yeniden çökmelerini engellerler.

Zararları

• Biyo çözünürlükleri oldukça yavaştır, ancak su altındaki organizmalar için zehirsiz sayılırlar.

Bir kimyasal koruyucudur, maalesef hazır gıdalarında da çoğunda bulunmaktadır.
Son dönem kozmetiklerde de kullanımı artmıştır.

Zararları

• İngiltere Sheffield Üniversitesinin maya hücreleri üzerinde yaptığı araştırmada, bu koruyucu maddenin, hücrelerin “güç istasyonu” olarak tanımlanan mitokondride DNA hasarına yol açtığı tespit edilmiştir.
• En son Coca Cola firması bu maddeyi kullandığı için özür dileyerek kullanımına son vermiştir.

Hidrojen peroksit, yani oksijenli su, Sodium Perborate ve Sodium Percarbonate’tir.
Suyla karışınca oksijen salarak, organik leke moleküllerini parçalayarak temizlik sağlar ve leke çıkarırlar. Sürfaktanlarla enzimlerin işini tamamlarlar.

Klor bazlı ağartıcılardan (sodyum hipoklorit, yani çamaşır suyu) daha yavaş çalışırlar ve daha pahalıdırlar; ancak renkleri bozmazlar, kumaşları yıpratmazlar ve zehirsizdirler.

Dezenfektan ve koku giderici görevi de görürler.
Küfü yok ederler.
İpek ve yün gibi hassas malzemelerde kullanılmazlar.

Oksijen bazlı ağartıcıları aktive etmek ve düşük sıcaklıklarda da etkili olabilmelerini sağlamak için TAED adlı ağartıcı aktivatörler kullanılır. Hidrojen peroksitle TAED’in tepkimesi sonucu, hızlı bir ağartıcı olan parasetik asit ortaya çıkar.
Bu maddeler de zararsız kabul edilir.

Zararları

• Gözde tahriş ve kızarmaya sebep olur.
• Ciltte tahrişe sebep olur.
• Solunduğunda akciğer için tahriş edici olabilir.

Alüminosilikat mineralleridir. Doğal ve sentetik biçimleri vardır.
Su sistemlerinde bazı canlıların aşırı çoğalmasına yol açan fosfatlara alternatif olarak, en çok çamaşır deterjanlarında kullanılır.
Göz farı, pudra, allık, fondöten gibi kozmetik ürünlerde rastlanabilir.
Tıpta, tarımda, su arıtma ve yumuşatmada, akvaryumlarda amonyağı filtrelemede ve kedi kumlarında da kullanılır.

Zararları

• Deri tarafından emilir.
• Fazla zararlı değildir, fakat mutajen olabilir.